H1 Dapat Ka Bang Magpa-Check Up para sa Diabetes? Alamin ang mga Senyales!
Ang diabetes ay isang malalang sakit na nakakaapekto sa milyun-milyong tao sa buong mundo, kabilang na ang Pilipinas. Ito ay nangyayari kapag ang iyong katawan ay hindi makagawa ng sapat na insulin, o hindi magamit ang insulin na ginagawa nito nang maayos. Ang insulin ay isang hormone na tumutulong sa asukal (glucose) mula sa pagkain na pumasok sa iyong mga cell upang gamitin bilang enerhiya. Kapag walang sapat na insulin o hindi ito nagagamit nang maayos, ang asukal ay naiipon sa iyong dugo, na nagdudulot ng iba’t ibang mga problema sa kalusugan.
Kaya naman, mahalaga na malaman ang mga senyales ng diabetes upang makapagpatingin agad sa doktor at masimulan ang paggamot. Ang maagang pagtuklas at pamamahala ng diabetes ay makakatulong na maiwasan ang mga komplikasyon at mapabuti ang iyong kalidad ng buhay.
Sa artikulong ito, tatalakayin natin ang iba’t ibang senyales at sintomas ng diabetes, ang mga uri nito, at kung paano malalaman kung dapat ka nang magpa-check up.
### Mga Uri ng Diabetes
Bago natin talakayin ang mga senyales, mahalagang malaman muna ang iba’t ibang uri ng diabetes:
* **Type 1 Diabetes:** Ito ay isang autoimmune disease kung saan inaatake ng immune system ang mga cell sa pancreas na gumagawa ng insulin. Kadalasan itong nadarama sa pagkabata o pagka-dalaga, ngunit maaari ring mangyari sa anumang edad. Ang mga taong may type 1 diabetes ay kailangang mag-inject ng insulin araw-araw upang mabuhay.
* **Type 2 Diabetes:** Ito ang pinakakaraniwang uri ng diabetes. Nangyayari ito kapag ang katawan ay hindi makagamit ng insulin nang maayos (insulin resistance) o hindi makagawa ng sapat na insulin. Kadalasan itong nadarama sa mga matatanda, ngunit nagiging mas karaniwan na rin sa mga bata at kabataan dahil sa lifestyle factors tulad ng obesity at kakulangan sa ehersisyo.
* **Gestational Diabetes:** Ito ay isang uri ng diabetes na nangyayari lamang sa panahon ng pagbubuntis. Kadalasan itong nawawala pagkatapos manganak, ngunit ang mga babaeng nagkaroon ng gestational diabetes ay mas mataas ang panganib na magkaroon ng type 2 diabetes sa kalaunan.
* **Prediabetes:** Ito ay isang kondisyon kung saan ang iyong blood sugar level ay mas mataas kaysa sa normal, ngunit hindi pa sapat para masabing mayroon kang type 2 diabetes. Ang mga taong may prediabetes ay nasa mataas na panganib na magkaroon ng type 2 diabetes sa hinaharap, ngunit maaari pa ring maiwasan ito sa pamamagitan ng pagbabago sa lifestyle.
### Mga Senyales at Sintomas ng Diabetes
Ang mga senyales at sintomas ng diabetes ay maaaring mag-iba depende sa uri ng diabetes at sa antas ng blood sugar. Ang ilang mga tao ay walang nararamdamang sintomas, lalo na sa maagang yugto ng type 2 diabetes. Gayunpaman, narito ang ilan sa mga karaniwang senyales at sintomas na dapat mong bantayan:
1. **Madalas na Pag-ihi (Polyuria):** Kapag mataas ang asukal sa iyong dugo, sinusubukan ng iyong katawan na alisin ito sa pamamagitan ng pag-ihi. Kaya naman, mas madalas kang umiihi, lalo na sa gabi.
* **Paano malalaman:** Kung napapansin mong mas madalas kang nagigising sa gabi para umihi, o kung mas madalas kang umiihi kaysa dati, maaaring senyales ito ng diabetes.
2. **Labis na Pagkauhaw (Polydipsia):** Dahil sa madalas na pag-ihi, nawawalan ng tubig ang iyong katawan, kaya nakakaramdam ka ng labis na pagkauhaw.
* **Paano malalaman:** Kung palagi kang nauuhaw kahit na umiinom ka ng maraming tubig, maaaring senyales ito ng diabetes. Pansinin kung kailangan mong uminom ng tubig kahit hindi ka naman nag-eehersisyo o nasa mainit na lugar.
3. **Hindi Maipaliwanag na Pagbaba ng Timbang:** Kahit kumakain ka nang normal o mas marami pa, maaari kang pumayat nang hindi mo inaasahan.
* **Paano malalaman:** Kung napapansin mong bumababa ang iyong timbang nang walang dahilan (halimbawa, hindi ka nagda-diet o nag-eehersisyo), maaaring senyales ito ng diabetes. Ang pagbaba ng timbang na higit sa 5% ng iyong timbang sa loob ng 6-12 buwan ay dapat ikonsulta sa doktor.
4. **Labis na Pagkagutom (Polyphagia):** Dahil hindi nakakapasok ang asukal sa iyong mga cell para gamitin bilang enerhiya, nakakaramdam ka ng labis na pagkagutom.
* **Paano malalaman:** Kung palagi kang nagugutom kahit katatapos mo lang kumain, maaaring senyales ito ng diabetes. Pansinin kung kailangan mong kumain ng madalas o kung hindi ka makuntento sa iyong kinakain.
5. **Pagkapagod:** Dahil hindi nagagamit ng iyong katawan ang asukal bilang enerhiya, nakakaramdam ka ng pagkapagod at panghihina.
* **Paano malalaman:** Kung palagi kang pagod kahit natutulog ka nang sapat, maaaring senyales ito ng diabetes. Pansinin kung nahihirapan kang gawin ang iyong mga pang-araw-araw na gawain dahil sa pagkapagod.
6. **Malabong Paningin:** Ang mataas na blood sugar ay maaaring makaapekto sa lens ng iyong mata, na nagdudulot ng malabong paningin.
* **Paano malalaman:** Kung napapansin mong lumalabo ang iyong paningin, o kung nagbabago-bago ang iyong reseta sa salamin, maaaring senyales ito ng diabetes. Mahalagang magpatingin sa ophthalmologist para masuri ang iyong mata.
7. **Mabagal na Paghilom ng Sugat:** Ang mataas na blood sugar ay maaaring makasagabal sa kakayahan ng iyong katawan na maghilom ng sugat.
* **Paano malalaman:** Kung napapansin mong mas matagal bago gumaling ang iyong mga sugat, o kung madalas kang magkaroon ng impeksyon, maaaring senyales ito ng diabetes. Pansinin kung mayroon kang mga sugat na hindi gumagaling sa loob ng ilang linggo.
8. **Pamamanhid o Pangingilig sa Kamay o Paa (Neuropathy):** Ang mataas na blood sugar ay maaaring makasira sa mga nerves, lalo na sa iyong mga kamay at paa.
* **Paano malalaman:** Kung nakakaramdam ka ng pamamanhid, pangingilig, o pananakit sa iyong mga kamay o paa, maaaring senyales ito ng diabetes. Mahalagang magpatingin sa doktor kung nakakaranas ka ng mga sintomas na ito.
9. **Madalas na Impeksyon:** Ang mataas na blood sugar ay maaaring humina sa iyong immune system, na ginagawang mas madali para sa iyo na magkaroon ng impeksyon.
* **Paano malalaman:** Kung madalas kang magkaroon ng impeksyon sa balat, urinary tract, o iba pang bahagi ng iyong katawan, maaaring senyales ito ng diabetes. Pansinin kung madalas kang nagkakasakit o kung mas matagal bago ka gumaling mula sa sakit.
10. **Darkened Areas of Skin (Acanthosis Nigricans):** Ito ay kadalasang lumalabas sa mga kulungan ng balat tulad ng leeg, kili-kili, at singit. Ito ay isang senyales ng insulin resistance, na karaniwang nauugnay sa type 2 diabetes.
* **Paano malalaman:** Kung napapansin mong may maitim na patches ng balat sa iyong leeg, kili-kili, o singit, maaaring senyales ito ng diabetes. Mahalagang magpatingin sa doktor para masuri.
### Risk Factors ng Diabetes
Kung mayroon kang isa o higit pa sa mga sumusunod na risk factors, mas mataas ang iyong panganib na magkaroon ng diabetes:
* **Family history of diabetes:** Kung mayroon kang kamag-anak na may diabetes, mas mataas ang iyong panganib na magkaroon din nito.
* **Overweight or obesity:** Ang sobrang timbang o obesity ay nagpapataas ng iyong panganib na magkaroon ng type 2 diabetes.
* **Physical inactivity:** Ang kakulangan sa ehersisyo ay nagpapataas ng iyong panganib na magkaroon ng type 2 diabetes.
* **Age:** Ang panganib na magkaroon ng type 2 diabetes ay tumataas habang tumatanda ka, lalo na pagkatapos ng edad na 45.
* **Race/ethnicity:** Ang ilang mga lahi at ethnicity ay mas mataas ang panganib na magkaroon ng type 2 diabetes, kabilang na ang mga African American, Hispanic/Latino American, American Indian, Alaska Native, Asian American, at Pacific Islander.
* **History of gestational diabetes:** Ang mga babaeng nagkaroon ng gestational diabetes ay mas mataas ang panganib na magkaroon ng type 2 diabetes sa kalaunan.
* **Polycystic ovary syndrome (PCOS):** Ang mga babaeng may PCOS ay mas mataas ang panganib na magkaroon ng type 2 diabetes.
* **High blood pressure:** Ang high blood pressure ay nagpapataas ng iyong panganib na magkaroon ng type 2 diabetes.
* **Abnormal cholesterol levels:** Ang abnormal cholesterol levels (mataas na LDL cholesterol at mababang HDL cholesterol) ay nagpapataas ng iyong panganib na magkaroon ng type 2 diabetes.
### Kailan Dapat Magpa-Check Up para sa Diabetes?
Kung nakakaranas ka ng isa o higit pa sa mga senyales at sintomas ng diabetes, o kung mayroon kang isa o higit pa sa mga risk factors, mahalaga na magpa-check up sa doktor. Ang doktor ay maaaring mag-order ng mga blood test upang malaman kung mayroon kang diabetes o prediabetes.
Narito ang ilang mga blood test na ginagamit upang masuri ang diabetes:
* **Fasting Plasma Glucose (FPG) Test:** Sinusukat nito ang iyong blood sugar level pagkatapos mong mag-fast ng hindi bababa sa 8 oras. Ang normal na FPG ay mas mababa sa 100 mg/dL. Ang FPG na 126 mg/dL o mas mataas ay nagpapahiwatig ng diabetes.
* **Oral Glucose Tolerance Test (OGTT):** Sinusukat nito ang iyong blood sugar level bago at pagkatapos mong uminom ng matamis na likido. Ang blood sugar level na 200 mg/dL o mas mataas pagkatapos ng 2 oras ay nagpapahiwatig ng diabetes. Hindi ito madalas ginagamit maliban sa pagsusuri ng gestational diabetes.
* **A1C Test:** Sinusukat nito ang iyong average blood sugar level sa loob ng 2-3 buwan. Ang A1C na 6.5% o mas mataas ay nagpapahiwatig ng diabetes. Ito ay isang mas convenient na test dahil hindi mo kailangang mag-fast.
* **Random Plasma Glucose (RPG) Test:** Sinusukat nito ang iyong blood sugar level anumang oras ng araw, kahit na kumain ka na. Ang blood sugar level na 200 mg/dL o mas mataas na may kasamang sintomas ng diabetes ay nagpapahiwatig ng diabetes.
### Mga Hakbang na Maaari Mong Gawin Kung Ikaw ay May Diabetes
Kung ikaw ay na-diagnose na may diabetes, huwag mawalan ng pag-asa. Maraming mga bagay na maaari mong gawin upang mapamahalaan ang iyong kondisyon at maiwasan ang mga komplikasyon.
* **Sundin ang iyong plano sa paggamot:** Makipagtulungan sa iyong doktor at diabetes educator upang bumuo ng isang plano sa paggamot na nababagay sa iyong mga pangangailangan. Maaaring kabilang dito ang mga gamot, pagbabago sa diyeta, at ehersisyo.
* **Kumain ng masustansyang pagkain:** Kumain ng balanseng diyeta na mayaman sa prutas, gulay, whole grains, at lean protein. Limitahan ang iyong paggamit ng matatamis na pagkain at inumin, processed foods, at unhealthy fats.
* **Maging aktibo:** Mag-ehersisyo nang regular. Layunin na magkaroon ng hindi bababa sa 30 minuto ng moderate-intensity exercise halos araw-araw.
* **Monitor ang iyong blood sugar:** Regular na subaybayan ang iyong blood sugar level ayon sa payo ng iyong doktor. Makakatulong ito sa iyo na malaman kung paano naaapektuhan ng iba’t ibang mga bagay ang iyong blood sugar, tulad ng pagkain, ehersisyo, at gamot.
* **Uminom ng iyong gamot ayon sa reseta:** Kung iniresetahan ka ng gamot, siguraduhing inumin ito ayon sa payo ng iyong doktor. Huwag itigil ang pag-inom ng iyong gamot nang hindi kumukonsulta sa iyong doktor.
* **Magpatingin sa doktor nang regular:** Regular na magpatingin sa iyong doktor at iba pang healthcare providers (tulad ng ophthalmologist at podiatrist) para masuri ang iyong kalusugan at matiyak na walang komplikasyon.
* **Alagaan ang iyong mga paa:** Suriin ang iyong mga paa araw-araw para sa mga sugat, paltos, o impeksyon. Hugasan ang iyong mga paa araw-araw at panatilihing tuyo. Magsuot ng komportableng sapatos at medyas.
* **Huwag manigarilyo:** Ang paninigarilyo ay nagpapataas ng iyong panganib na magkaroon ng mga komplikasyon mula sa diabetes.
* **Pamahalaan ang stress:** Ang stress ay maaaring makaapekto sa iyong blood sugar level. Humanap ng mga paraan upang pamahalaan ang stress, tulad ng yoga, meditation, o spending time with loved ones.
### Pag-iwas sa Diabetes
Kahit na mayroon kang mga risk factors para sa diabetes, may mga bagay na maaari mong gawin upang maiwasan ang pagkakaroon nito.
* **Magbawas ng timbang:** Kung ikaw ay sobra sa timbang o obese, ang pagbawas ng kahit 5-7% ng iyong timbang ay makakatulong na mabawasan ang iyong panganib na magkaroon ng type 2 diabetes.
* **Maging aktibo:** Mag-ehersisyo nang regular. Layunin na magkaroon ng hindi bababa sa 150 minuto ng moderate-intensity exercise bawat linggo.
* **Kumain ng masustansyang pagkain:** Kumain ng balanseng diyeta na mayaman sa prutas, gulay, whole grains, at lean protein. Limitahan ang iyong paggamit ng matatamis na pagkain at inumin, processed foods, at unhealthy fats.
* **Get regular checkups:** Magpatingin sa iyong doktor nang regular para masuri ang iyong kalusugan at malaman kung ikaw ay nasa panganib na magkaroon ng diabetes.
### Konklusyon
Ang diabetes ay isang malalang sakit na maaaring magdulot ng malubhang komplikasyon kung hindi ito mapapamahalaan nang maayos. Mahalaga na malaman ang mga senyales at sintomas ng diabetes, pati na rin ang iyong mga risk factors, upang makapagpatingin agad sa doktor kung kinakailangan.
Sa pamamagitan ng maagang pagtuklas, paggamot, at pagbabago sa lifestyle, maaari mong mapamahalaan ang iyong diabetes at mabuhay ng isang malusog at produktibong buhay.
