Paano Mag-block ng mga Unknown Calls: Gabay Para Iwasan ang mga Scam at Abala

Sa panahon ngayon, kung saan laganap ang mga scam at panloloko sa pamamagitan ng telepono, mahalagang malaman kung paano protektahan ang ating sarili mula sa mga unknown calls. Ang mga tawag na ito, na kadalasang galing sa mga numero na hindi natin kilala o mga ‘private’ na numero, ay maaaring maging abala, nakakainis, at potensyal na mapanganib. Sa gabay na ito, tatalakayin natin ang iba’t ibang paraan kung paano mag-block ng mga unknown calls sa iyong cellphone, upang maiwasan ang mga scam at mapanatili ang iyong kapayapaan.

**Bakit Kailangan Mag-block ng Unknown Calls?**

Maraming dahilan kung bakit mahalaga ang pag-block ng mga unknown calls. Narito ang ilan sa mga pangunahing dahilan:

* **Iwasan ang mga Scam:** Ang mga scammer ay madalas na gumagamit ng mga unknown calls para manloko ng mga tao. Maaari silang magpanggap na mga representante ng bangko, ahensya ng gobyerno, o iba pang lehitimong organisasyon upang makakuha ng personal na impormasyon o pera.
* **Protektahan ang Privacy:** Ang pagtanggap ng mga unknown calls ay maaaring magbigay sa mga hindi kilalang tao ng access sa iyong numero ng telepono, na maaaring gamitin nila para sa iba pang masamang layunin.
* **Bawasan ang Abala:** Ang patuloy na pagtanggap ng mga unknown calls ay maaaring maging abala at nakakainis, lalo na kung abala ka sa trabaho o iba pang mahalagang gawain.
* **Maiwasan ang Spam:** Bukod sa mga scam, maraming mga unknown calls ay galing sa mga telemarketer na nagbebenta ng mga produkto o serbisyo na hindi mo kailangan.

**Mga Paraan Para Mag-block ng Unknown Calls**

Mayroong iba’t ibang paraan para mag-block ng mga unknown calls, depende sa uri ng iyong cellphone at sa iyong kagustuhan. Narito ang ilan sa mga pinakamabisang paraan:

**1. Gamitin ang Built-in Features ng Iyong Cellphone**

Karamihan sa mga modernong cellphone ay mayroong built-in na features na nagpapahintulot sa iyo na mag-block ng mga numero. Narito ang mga hakbang kung paano gamitin ang mga ito sa Android at iOS (iPhone) na mga cellphone:

**Para sa Android:**

* **Gamit ang Phone App:**
1. Buksan ang iyong Phone app.
2. Pumunta sa “Recent Calls” o “History”.
3. Hanapin ang numero na gusto mong i-block.
4. I-tap ang numero. Depende sa iyong Android version, maaaring may makita kang “Block” button o kailangan mong i-tap ang “More” (tatlong tuldok) at hanapin ang “Block”.
5. Kumpirmahin ang iyong desisyon sa pamamagitan ng pag-tap sa “Block” muli.

* **Gamit ang Contacts App:**
1. Buksan ang iyong Contacts app.
2. Kung ang numero ay naka-save sa iyong contacts, hanapin ito.
3. I-tap ang contact.
4. I-tap ang “More” (tatlong tuldok) at hanapin ang “Block contact”.
5. Kumpirmahin ang iyong desisyon.

* **Silence Unknown Callers (Para sa mga Pixel Phones at ilang Android versions):**
1. Buksan ang Phone app.
2. I-tap ang tatlong tuldok sa kanang bahagi sa itaas at piliin ang “Settings”.
3. Hanapin ang “Caller ID & Spam” o “Blocked numbers”.
4. Piliin ang “Silence unknown callers”. Sa ganitong paraan, ang mga tawag mula sa mga numero na wala sa iyong contacts ay hindi tutunog, ngunit ipapakita pa rin sa iyong history.

**Para sa iOS (iPhone):**

* **Gamit ang Phone App:**
1. Buksan ang iyong Phone app.
2. Pumunta sa “Recents”.
3. Hanapin ang numero na gusto mong i-block.
4. I-tap ang “(i)” icon sa tabi ng numero.
5. Mag-scroll pababa at i-tap ang “Block this Caller”.
6. Kumpirmahin ang iyong desisyon.

* **Gamit ang Contacts App:**
1. Buksan ang iyong Contacts app.
2. Hanapin ang contact na gusto mong i-block.
3. I-scroll pababa at i-tap ang “Block this Caller”.
4. Kumpirmahin ang iyong desisyon.

* **Silence Unknown Callers (iOS 13 at pataas):**
1. Pumunta sa “Settings” > “Phone”.
2. I-scroll pababa at i-tap ang “Silence Unknown Callers”.
3. I-on ang switch. Sa ganitong paraan, ang mga tawag mula sa mga numero na wala sa iyong contacts ay diretso sa voicemail.

**Mahalagang Tandaan:** Kapag nag-block ka ng isang numero, hindi ka na makakatanggap ng tawag o text message mula sa numerong iyon. Gayunpaman, hindi nito pinipigilan ang numerong iyon na mag-iwan ng voicemail, depende sa iyong cellphone at carrier settings.

**2. Gamitin ang Mga Third-Party Apps**

Kung gusto mo ng mas advanced na proteksyon laban sa mga unknown calls, maaari kang gumamit ng mga third-party apps na espesyal na idinisenyo para sa pag-block ng spam at scam calls. Narito ang ilan sa mga sikat na apps na maaari mong subukan:

* **Truecaller:** Ang Truecaller ay isa sa mga pinakasikat na caller ID at blocking apps. Mayroon itong malaking database ng mga spam at scam numbers, at awtomatiko nitong kinikilala at bina-block ang mga ito. Nagbibigay din ito ng caller ID para sa mga hindi kilalang numero, upang malaman mo kung sino ang tumatawag bago mo sagutin.
* **Hiya:** Katulad ng Truecaller, ang Hiya ay nag-aalok din ng caller ID at spam blocking. Mayroon itong real-time na proteksyon laban sa mga scam at telemarketing calls. Nagbibigay din ito ng reverse phone lookup, upang malaman mo kung sino ang may-ari ng isang hindi kilalang numero.
* **Nomorobo:** Ang Nomorobo ay isang app na gumagamit ng isang database ng mga kilalang robocalls upang awtomatikong i-block ang mga ito. Gumagana ito sa pamamagitan ng sabay na pag-ring ng iyong telepono at ng Nomorobo server. Kung ang tawag ay isang robocall, bina-block ito ng Nomorobo bago pa man ito sumagot sa iyong telepono.
* **RoboKiller:** Katulad ng Nomorobo, ang RoboKiller ay nagbibigay din ng proteksyon laban sa mga robocalls. Mayroon itong advanced na algorithm na nakakakita at bina-block ang mga spam calls. Nag-aalok din ito ng mga nakakatawang recording na nagpapanggap na sinasagot ang mga spam calls, upang sayangin ang oras ng mga scammer.

**Paano Gumamit ng Third-Party Apps:**

1. I-download at i-install ang app na gusto mo mula sa Google Play Store (para sa Android) o App Store (para sa iOS).
2. Sundin ang mga tagubilin sa app para i-set up ito. Kadalasan, kailangan mong bigyan ang app ng access sa iyong contacts at call history.
3. Payagan ang app na i-block ang mga spam at scam calls. Maaaring kailangan mong i-set ang app bilang iyong default caller ID at spam app.

**3. Makipag-ugnayan sa Iyong Mobile Carrier**

Maraming mobile carriers ang nag-aalok ng mga serbisyo upang i-block ang mga spam at scam calls. Maaari kang makipag-ugnayan sa iyong carrier upang malaman kung ano ang kanilang mga inaalok. Narito ang ilang halimbawa:

* **Mga Spam Blocking Services:** Maraming carriers ang mayroong mga serbisyo na awtomatikong bina-block ang mga kilalang spam at scam numbers. Kadalasan, libre ang mga serbisyong ito.
* **Caller ID Services:** Nag-aalok din ang ilang carriers ng caller ID services na nagpapakita ng pangalan at lokasyon ng tumatawag, kahit na hindi mo sila naka-save sa iyong contacts.
* **Mga Scam Reporting:** Maaari kang mag-report ng mga scam calls sa iyong carrier, upang matulungan silang mapabuti ang kanilang proteksyon laban sa mga scam.

**Paano Makipag-ugnayan sa Iyong Mobile Carrier:**

* **Tumawag sa Customer Service:** Tawagan ang customer service hotline ng iyong carrier. Karaniwan, makikita mo ang numero sa kanilang website o sa iyong bill.
* **Bisitahin ang Website:** Pumunta sa website ng iyong carrier at hanapin ang seksyon tungkol sa spam at scam protection.
* **Gamitin ang Mobile App:** Maraming carriers ang mayroong mobile app kung saan maaari kang makipag-ugnayan sa customer service at mag-manage ng iyong account.

**4. I-activate ang “Do Not Disturb” Mode (May Mga Pag-iingat)**

Ang “Do Not Disturb” mode ay isang feature na nagpapatahimik sa lahat ng mga tawag at notifications sa iyong cellphone. Gayunpaman, maaari mo itong i-customize upang payagan ang mga tawag mula sa iyong mga contacts na dumaan, habang bina-block ang mga unknown calls.

**Paano I-activate ang “Do Not Disturb” Mode:**

**Para sa Android:**

1. Pumunta sa “Settings” > “Sound” > “Do Not Disturb”.
2. I-on ang “Do Not Disturb”.
3. I-customize ang mga exceptions sa pamamagitan ng pagpayag sa mga tawag mula sa iyong mga contacts o sa mga taong madalas mong tawagan.

**Para sa iOS (iPhone):**

1. Pumunta sa “Settings” > “Do Not Disturb”.
2. I-on ang “Do Not Disturb”.
3. I-customize ang mga exceptions sa pamamagitan ng pagpayag sa mga tawag mula sa iyong mga contacts o sa mga taong madalas mong tawagan.

**Mga Pag-iingat:**

* **Mahalagang Contacts:** Siguraduhing payagan ang mga tawag mula sa iyong mga mahalagang contacts, tulad ng pamilya, kaibigan, at katrabaho, upang hindi mo makaligtaan ang mga mahahalagang tawag.
* **Emergency Situations:** Isipin kung paano ka makokontak sa mga emergency situations kung naka-on ang “Do Not Disturb”.

**5. Huwag Sagutin ang mga Unknown Calls**

Kung hindi mo inaasahan ang isang tawag mula sa isang hindi kilalang numero, pinakamahusay na huwag sagutin ito. Kung importante ang tawag, mag-iiwan naman ng voicemail ang tumatawag. Maaari mong pakinggan ang voicemail at tawagan sila pabalik kung kinakailangan.

**Bakit Hindi Dapat Sagutin ang mga Unknown Calls:**

* **Kukumpirmahin Mo ang Iyong Numero:** Sa pagsagot ng tawag, kinukumpirma mo sa scammer na aktibo ang iyong numero, na maaaring magresulta sa mas maraming spam at scam calls.
* **Maaari kang Maging Biktima ng Social Engineering:** Ang mga scammer ay maaaring gumamit ng social engineering tactics upang manloko sa iyo na ibigay ang iyong personal na impormasyon.

**6. Huwag Ibigay ang Iyong Personal na Impormasyon**

Huwag kailanman ibigay ang iyong personal na impormasyon, tulad ng iyong social security number, bank account number, o credit card number, sa isang hindi kilalang tumatawag. Ang mga lehitimong organisasyon ay hindi kailanman hihingi ng ganitong impormasyon sa pamamagitan ng telepono.

**7. I-report ang mga Scam Calls**

Kung nakatanggap ka ng isang scam call, i-report ito sa mga awtoridad, tulad ng National Telecommunications Commission (NTC) sa Pilipinas. Makakatulong ito sa kanila na subaybayan at pigilan ang mga scammer.

**Paano Mag-report ng Scam Calls sa NTC:**

* **Pumunta sa Website:** Bisitahin ang website ng NTC.
* **Hanapin ang Reporting Mechanism:** Hanapin ang seksyon kung paano mag-report ng mga scam o spam calls.
* **Ibigay ang Detalye:** Ibigay ang lahat ng detalye ng tawag, tulad ng numero ng telepono, petsa at oras ng tawag, at ang nilalaman ng scam.

**8. Mag-ingat sa mga Text Scams (Smishing)**

Hindi lamang sa pamamagitan ng tawag nagagawa ang panloloko; laganap din ang mga text scams, na kilala rin bilang “smishing.” Huwag mag-click sa mga link sa mga text message mula sa mga hindi kilalang numero. Ang mga link na ito ay maaaring magtungo sa mga phishing websites na naglalayong nakawin ang iyong personal na impormasyon.

**Mga Tips Para Iwasan ang Smishing:**

* **Huwag Mag-click sa mga Kahina-hinalang Link:** Kung nakatanggap ka ng isang text message na may link mula sa isang hindi kilalang numero, huwag itong i-click.
* **Huwag Ibigay ang Iyong Personal na Impormasyon:** Huwag ibigay ang iyong personal na impormasyon sa pamamagitan ng text message.
* **I-report ang mga Smishing Messages:** I-report ang mga smishing messages sa iyong mobile carrier.

**9. I-update ang Iyong Cellphone Software**

Siguraduhing napapanahon ang iyong cellphone software. Kadalasan, naglalabas ang mga cellphone manufacturers ng mga updates na naglalaman ng mga security patches na nagpoprotekta sa iyo laban sa mga bagong uri ng scam.

**10. Maging Mapagmatyag at Mag-ingat**

Ang pinakamahalagang bagay ay ang maging mapagmatyag at mag-ingat. Kung mayroong isang tawag o text message na tila kahina-hinala, magduda ka at huwag itong pansinin. Sa pamamagitan ng pag-iingat at paggamit ng mga paraan na nabanggit sa itaas, mapoprotektahan mo ang iyong sarili mula sa mga scam at abala na dulot ng mga unknown calls.

**Konklusyon**

Ang pag-block ng mga unknown calls ay isang mahalagang hakbang upang protektahan ang iyong sarili mula sa mga scam, mapanatili ang iyong privacy, at bawasan ang abala. Sa pamamagitan ng paggamit ng mga built-in features ng iyong cellphone, mga third-party apps, serbisyo ng iyong mobile carrier, at pag-iingat sa iyong sarili, maaari mong kontrolin kung sino ang makakatawag sa iyo at mapanatili ang iyong kapayapaan ng isip. Tandaan, ang pagiging mapagmatyag at pag-iingat ay ang pinakamabisang proteksyon laban sa mga manloloko.