Paano Magparami ng Bougainvillea: Gabay sa Madaling Pagpapatubo

Ang Bougainvillea, kilala rin bilang bugambilya, ay isang popular na halaman na kilala sa kanyang makulay na mga bract (ang mga papel de hapon na kulay) na madalas mapagkamalang bulaklak. Madalas itong makita sa mga hardin, balkonahe, at maging sa mga parke dahil sa kanyang ganda at kakayahang umakyat o kumalat bilang isang palumpong. Kung gusto mong paramihin ang iyong koleksyon ng bougainvillea o magbahagi ng halaman sa iyong mga kaibigan, ang pagpaparami nito ay isang madaling proseso kung susundin mo ang tamang hakbang.

**Bakit Magparami ng Bougainvillea?**

Maraming dahilan kung bakit maaaring gusto mong paramihin ang iyong bougainvillea:

* **Pagpapalawak ng Koleksyon:** Kung gusto mo ng mas maraming bougainvillea sa iyong hardin o bakuran.
* **Pagbabahagi:** Para magbigay ng halaman sa mga kaibigan at pamilya.
* **Pagtitipid:** Mas mura kaysa bumili ng bagong halaman sa nursery.
* **Pagkontrol ng Laki:** Maaari mong kontrolin ang laki at hugis ng halaman sa pamamagitan ng pagpuputol at pagpaparami.

**Mga Paraan ng Pagpaparami ng Bougainvillea**

Mayroong ilang paraan upang paramihin ang bougainvillea, ngunit ang pinakakaraniwan at pinakamadali ay sa pamamagitan ng stem cuttings. Maaari ding subukan ang air layering, ngunit ito ay mas kumplikado at nangangailangan ng mas maraming atensyon.

**1. Pagpaparami sa Pamamagitan ng Stem Cuttings (Pinaka-Karaniwan)**

Ito ang pinakapraktikal at pinakamadaling paraan para magparami ng bougainvillea. Narito ang mga hakbang:

**Mga Kakailanganin:**

* **Malusog na Bougainvillea Plant:** Pumili ng halaman na malusog at walang sakit.
* **Matulis at Malinis na Kutsilyo o Secateurs:** Siguraduhing malinis at matalas ang iyong gamit upang maiwasan ang pagkalat ng sakit.
* **Rooting Hormone (Opsyonal):** Nakakatulong ito sa pagtubo ng ugat, ngunit hindi naman kailangan.
* **Potting Mix:** Gumamit ng well-draining potting mix. Ang pinaghalong perlite, vermicast, at garden soil ay pwede.
* **Mga Paso o Lalagyan:** Pumili ng mga paso na may butas sa ilalim para sa drainage.
* **Plastic Bag o Cling Wrap (Opsyonal):** Para mapanatili ang humidity.
* **Tubig**

**Hakbang sa Hakbang:**

**Hakbang 1: Pagpili at Pagkuha ng Cutting**

* **Pumili ng Sangang Putulin:** Pumili ng sanga na may haba na 4-6 pulgada (10-15 cm). Mas mainam ang semi-hardwood cuttings. Ito yung mga sanga na hindi pa masyadong bata (berde) at hindi rin masyadong matanda (makahoy).
* **Gupitin ang Sanga:** Gamit ang iyong malinis na kutsilyo o secateurs, gupitin ang sanga sa anggulong 45 degrees. Ang anggulong ito ay makakatulong sa halaman na sumipsip ng tubig.
* **Tanggalin ang mga Dahon sa Ibabang Bahagi:** Tanggalin ang mga dahon sa ibabang 2/3 ng sanga. Ito ay upang maiwasan ang pagkabulok ng mga dahon kapag nakatanim.

**Hakbang 2: Paglalagay ng Rooting Hormone (Opsyonal)**

* **Basain ang Dulo ng Cutting:** Bahagyang basain ang dulo ng cutting.
* **Ilubog sa Rooting Hormone:** Ilubog ang dulo ng cutting sa rooting hormone. Siguraduhing takpan ang buong hiwa.
* **Ipagpag ang Sobrang Rooting Hormone:** Ipagpag ang sobrang rooting hormone upang hindi ito makasama sa halaman.

**Hakbang 3: Pagtanim ng Cutting**

* **Punuin ang Paso ng Potting Mix:** Punuin ang iyong paso ng potting mix. Siguraduhing may butas sa ilalim ang paso para sa drainage.
* **Gumawa ng Butas:** Gumawa ng maliit na butas sa gitna ng potting mix gamit ang iyong daliri o lapis.
* **Itanim ang Cutting:** Itanim ang cutting sa butas. Siguraduhing nakabaon ang ibabang bahagi ng sanga na walang dahon.
* **Dagdagan ng Potting Mix:** Dagdagan ng potting mix ang paligid ng cutting. Dahan-dahang patagin ang lupa.
* **Diligan ang Cutting:** Diligan ang cutting hanggang sa mabasa ang buong potting mix.

**Hakbang 4: Pagpapanatili ng Tamang Humidity**

* **Takpan ang Paso (Opsyonal):** Takpan ang paso ng plastic bag o cling wrap upang mapanatili ang humidity. Siguraduhing may butas ang plastic bag para makahinga ang halaman. Maaari ding gumamit ng humidity dome kung meron.

**Hakbang 5: Paglalagay sa Tamang Lugar**

* **Ilagay sa Malilim na Lugar:** Ilagay ang paso sa malilim at hindi direktang nasisikatan ng araw. Iwasan ang direktang sikat ng araw dahil makakasunog ito sa mga dahon.

**Hakbang 6: Pagdidilig**

* **Panatilihing Basa ang Lupa:** Panatilihing basa ang lupa, ngunit hindi babad sa tubig. Diligan lamang kapag tuyo ang ibabaw ng lupa.

**Hakbang 7: Paghihintay at Pagmamasid**

* **Maghintay ng Ilang Linggo:** Maghintay ng 4-8 na linggo para tumubo ang ugat. Maaaring mas matagal depende sa klima at kondisyon.
* **Subukan ang Katatagan:** Pagkatapos ng ilang linggo, dahan-dahang subukan kung matatag na ang cutting sa lupa. Kung mahirap hilahin, maaaring may ugat na ito.

**Hakbang 8: Paglipat sa Mas Malaking Paso**

* **Ilipat sa Mas Malaking Paso:** Kapag malaki na ang ugat ng halaman, ilipat ito sa mas malaking paso o sa lupa kung gusto mo itong itanim sa hardin.

**2. Air Layering (Mas Komplekado)**

Ang air layering ay isang paraan ng pagpaparami kung saan pinapaugatan ang isang sanga habang nakakabit pa rin ito sa puno. Ito ay mas kumplikado kaysa sa stem cuttings, ngunit maaari itong maging matagumpay lalo na sa mga mahirap patubuin na halaman.

**Mga Kakailanganin:**

* **Malusog na Bougainvillea Plant:** Pumili ng halaman na malusog at walang sakit.
* **Matulis at Malinis na Kutsilyo:** Siguraduhing malinis at matalas ang iyong gamit.
* **Rooting Hormone (Opsyonal):** Nakakatulong ito sa pagtubo ng ugat.
* **Sphagnum Moss:** Basain ang sphagnum moss at pigain para alisin ang sobrang tubig.
* **Plastic Wrap:** Para takpan ang sugat sa sanga.
* **Electrical Tape o Twine:** Para ipang-secure ang plastic wrap.

**Hakbang sa Hakbang:**

**Hakbang 1: Pagpili ng Sanga**

* **Pumili ng Sanga:** Pumili ng sanga na may haba na 6-12 pulgada (15-30 cm). Dapat ay semi-hardwood ang sanga.

**Hakbang 2: Paggawa ng Hiwa**

* **Gumawa ng Hiwa:** Gamit ang iyong malinis na kutsilyo, gumawa ng pabilog na hiwa sa sanga. Alisin ang balat ng sanga (bark) sa haba na mga 1 pulgada (2.5 cm). Siguraduhing hindi mo mapuputol ang buong sanga.

**Hakbang 3: Paglalagay ng Rooting Hormone (Opsyonal)**

* **Lagyan ng Rooting Hormone:** Ipahid ang rooting hormone sa exposed na bahagi ng sanga.

**Hakbang 4: Paglalagay ng Sphagnum Moss**

* **Takpan ng Sphagnum Moss:** Takpan ang sugat sa sanga ng basa na sphagnum moss. Siguraduhing takpan ang buong sugat.

**Hakbang 5: Pagbalot ng Plastic Wrap**

* **Balutin ng Plastic Wrap:** Balutin ang sphagnum moss ng plastic wrap. Siguraduhing mahigpit ang pagkabalot upang hindi matuyo ang moss.

**Hakbang 6: Pag-secure ng Plastic Wrap**

* **I-secure ang Plastic Wrap:** I-secure ang plastic wrap gamit ang electrical tape o twine sa magkabilang dulo.

**Hakbang 7: Paghihintay at Pagmamasid**

* **Maghintay ng Ilang Linggo:** Maghintay ng ilang linggo o buwan hanggang makita mo ang mga ugat na tumutubo sa loob ng plastic wrap. Maaaring tumagal ito ng 2-3 buwan.

**Hakbang 8: Pagputol at Pagtanim**

* **Putulin ang Sanga:** Kapag nakita mo na ang sapat na ugat, putulin ang sanga sa ilalim ng plastic wrap.
* **Itanim ang Sanga:** Itanim ang sanga sa paso na may well-draining potting mix.

**Mga Tips para sa Matagumpay na Pagpaparami ng Bougainvillea**

* **Gumamit ng Malinis na Kagamitan:** Ang paggamit ng malinis na kagamitan ay makakatulong na maiwasan ang pagkalat ng sakit.
* **Pumili ng Tamang Sanga:** Mas mainam ang semi-hardwood cuttings kaysa sa malambot o makahoy na sanga.
* **Panatilihing Basa ang Lupa:** Hindi dapat matuyo ang lupa, pero hindi rin dapat babad sa tubig.
* **Magbigay ng Sapat na Liwanag:** Kailangan ng bougainvillea ng sapat na liwanag, ngunit iwasan ang direktang sikat ng araw sa simula.
* **Maging Matiyaga:** Ang pagpaparami ng halaman ay nangangailangan ng pasensya. Huwag mawalan ng pag-asa kung hindi agad tumubo ang ugat.
* **Huwag Labis na Diligan:** Ang labis na pagdidilig ay maaaring magdulot ng pagkabulok ng ugat.
* **Protektahan Mula sa Frost:** Kung nakatira ka sa lugar na may frost, protektahan ang mga cuttings mula sa lamig.

**Problema at Solusyon sa Pagpaparami ng Bougainvillea**

* **Hindi Tumutubo ang Ugat:** Maaaring dahil sa hindi tamang sanga, hindi sapat na humidity, o labis na pagdidilig. Subukan ulit gamit ang ibang sanga at tiyakin na tama ang humidity at pagdidilig.
* **Nabulok ang Cutting:** Maaaring dahil sa labis na pagdidilig o kontaminadong kagamitan. Tiyakin na malinis ang iyong kagamitan at hindi labis ang pagdidilig.
* **Nalanta ang mga Dahon:** Maaaring dahil sa hindi sapat na humidity o direktang sikat ng araw. Ilagay sa mas malilim na lugar at takpan ng plastic bag para mapanatili ang humidity.

**Pag-aalaga sa Bagong Tanin na Bougainvillea**

Kapag matagumpay mong naparami ang iyong bougainvillea, mahalagang alagaan itong mabuti para lumaki itong malusog at maganda.

* **Liwanag:** Kailangan ng bougainvillea ng 6-8 oras ng direktang sikat ng araw araw-araw para mamulaklak nang husto.
* **Tubig:** Diligan lamang kapag tuyo ang lupa. Iwasan ang labis na pagdidilig.
* **Lupa:** Gumamit ng well-draining soil. Ang pinaghalong perlite, vermicast, at garden soil ay pwede.
* **Fertilizer:** Mag-apply ng fertilizer na mataas sa posporo (phosphorus) para makatulong sa pamumulaklak.
* **Pagpuputol (Pruning):** Putulin ang mga sanga para mapanatili ang hugis ng halaman at hikayatin ang pamumulaklak. Ang pinakamainam na oras para magputol ay pagkatapos ng pamumulaklak.
* **Peste at Sakit:** Bantayan ang halaman para sa mga peste tulad ng aphids at mealybugs. Gumamit ng insecticidal soap kung kinakailangan. Iwasan ang labis na pagdidilig para maiwasan ang mga sakit sa ugat.

Ang pagpaparami ng bougainvillea ay isang kasiya-siyang paraan upang mapalawak ang iyong koleksyon ng halaman at magbahagi ng ganda sa iba. Sa pamamagitan ng pagsunod sa mga hakbang na ito, maaari kang magkaroon ng matagumpay na pagpaparami at mag-enjoy sa makulay na bulaklak ng bougainvillea sa iyong hardin.