Paano Makaligtas sa Pagputok ng Bulkan: Gabay na Dapat Sundin

Ang pagputok ng bulkan ay isang mapanganib na natural na sakuna na maaaring magdulot ng malawakang pagkawasak at pagkawala ng buhay. Mahalaga na maging handa at alam ang mga dapat gawin bago, habang, at pagkatapos ng isang pagputok upang maprotektahan ang sarili at ang iyong pamilya.

## Bago ang Pagputok ng Bulkan

**1. Alamin ang panganib:**

* **Tukuyin kung nakatira ka sa isang lugar na malapit sa bulkan.** Hanapin ang mga mapa ng panganib na inilalabas ng Philippine Institute of Volcanology and Seismology (PHIVOLCS) at alamin kung ang iyong lugar ay nasa loob ng danger zone. Ang mga lugar na malapit sa bulkan ay mas madaling maapektuhan ng mga abo, lahar, at pyroclastic flow.
* **Pag-aralan ang kasaysayan ng bulkan.** Alamin kung gaano kadalas pumutok ang bulkan at kung ano ang uri ng mga pagputok na naranasan nito sa nakaraan. Makakatulong ito sa iyo na mas maunawaan ang mga potensyal na panganib.
* **Subaybayan ang mga abiso at babala ng PHIVOLCS.** Ang PHIVOLCS ay ang ahensya ng gobyerno na responsable para sa pagsubaybay sa mga bulkan sa Pilipinas. Mag-subscribe sa kanilang mga alerto at abiso sa pamamagitan ng kanilang website, social media, o mga lokal na istasyon ng radyo at telebisyon.

**2. Gumawa ng plano ng paghahanda sa sakuna:**

* **Magplano ng evacuation route.** Tukuyin ang mga ligtas na lugar kung saan kayo maaaring lumikas kung sakaling magkaroon ng pagputok. Magplano ng maraming ruta kung sakaling may isang ruta na barado. Siguraduhin na alam ng lahat ng miyembro ng pamilya ang evacuation route.
* **Maghanda ng emergency kit.** Mag-impake ng isang emergency kit na naglalaman ng mga pangunahing pangangailangan tulad ng pagkain, tubig, gamot, first aid kit, radyo, flashlight, baterya, at dust mask o face mask. Siguraduhin na ang kit ay madaling dalhin at na-i-check at ina-update ang mga laman nito nang regular.
* **Magtakda ng meeting place.** Magtakda ng isang meeting place kung sakaling kayo ay magkahiwa-hiwalay sa panahon ng paglikas. Pumili ng isang lugar na madaling matandaan at malayo sa danger zone.
* **Magkaroon ng communication plan.** Magtalaga ng isang contact person sa labas ng lugar na maaari mong tawagan upang magbigay ng update tungkol sa iyong kalagayan. Siguraduhin na alam ng lahat ng miyembro ng pamilya ang pangalan at numero ng telepono ng contact person.

**3. Paghandaan ang iyong bahay:**

* **Palakasin ang iyong bahay.** Siguraduhin na ang iyong bahay ay matibay at kayang labanan ang mga abo at iba pang debris na maaaring dulot ng pagputok ng bulkan. Kung posible, palakasin ang iyong bubong at mga dingding.
* **Takpan ang mga bintana at pintuan.** Gumamit ng plywood o plastic sheeting upang takpan ang iyong mga bintana at pintuan upang maiwasan ang pagpasok ng abo sa iyong bahay.
* **Linisin ang mga kanal at alulod.** Tiyakin na ang iyong mga kanal at alulod ay malinis upang hindi bumara ang mga abo at magdulot ng pagbaha.

**4. Maging handa sa paglikas:**

* **Maghanda ng sasakyan.** Siguraduhin na ang iyong sasakyan ay nasa mabuting kondisyon at may sapat na gasolina kung sakaling kailangan mong lumikas.
* **Maghanda ng mga mahahalagang dokumento.** Kolektahin ang iyong mga mahahalagang dokumento tulad ng birth certificate, marriage certificate, passport, at iba pang personal na dokumento at ilagay ang mga ito sa isang waterproof na lalagyan.
* **Maghanda ng mga alagang hayop.** Kung mayroon kang mga alagang hayop, maghanda ng kanilang pagkain, tubig, at gamot. Siguraduhin na sila ay may identification tags at nakakulong sa isang carrier o tali sa panahon ng paglikas.

## Habang Nagaganap ang Pagputok ng Bulkan

**1. Sundin ang mga babala at abiso ng PHIVOLCS:**

* **Manatiling kalmado at huwag magpanic.** Ang pagpapanatili ng kalmado ay makakatulong sa iyo na mag-isip nang malinaw at gumawa ng mga tamang desisyon.
* **Kung nasa loob ka ng bahay, manatili sa loob.** Isara ang lahat ng bintana at pintuan at takpan ang mga ito ng plywood o plastic sheeting. Maghanap ng isang ligtas na lugar sa loob ng iyong bahay, tulad ng isang silid na walang bintana.
* **Kung nasa labas ka, maghanap ng kanlungan.** Magtago sa isang gusali o isang sasakyan. Kung wala kang makitang kanlungan, takpan ang iyong ulo at mukha gamit ang iyong mga kamay o isang tela.

**2. Protektahan ang iyong sarili mula sa abo:**

* **Magsuot ng dust mask o face mask.** Ang abo ay maaaring makairita sa iyong mga baga at mata. Magsuot ng dust mask o face mask upang protektahan ang iyong sarili.
* **Magsuot ng salamin o goggles.** Protektahan ang iyong mga mata mula sa abo. Magsuot ng salamin o goggles upang maiwasan ang pagpasok ng abo sa iyong mga mata.
* **Magsuot ng mahabang sleeves at pants.** Takpan ang iyong balat upang maiwasan ang iritasyon. Magsuot ng mahabang sleeves at pants upang protektahan ang iyong balat mula sa abo.

**3. Iwasan ang paglalakbay:**

* **Kung hindi kinakailangan, huwag lumabas ng bahay.** Ang paglalakbay sa panahon ng pagputok ng bulkan ay maaaring mapanganib dahil sa mga abo, lahar, at iba pang debris.
* **Kung kailangan mong lumikas, sundin ang mga evacuation route.** Sundin ang mga itinalagang evacuation route at iwasan ang pagdaan sa mga lugar na malapit sa bulkan.
* **Magmaneho nang dahan-dahan at may pag-iingat.** Kung kailangan mong magmaneho, magmaneho nang dahan-dahan at may pag-iingat. Iwasan ang biglaang pagpreno at pagliko.

**4. Manatiling nakikinig sa radyo o telebisyon:**

* **Subaybayan ang mga balita at abiso ng PHIVOLCS.** Manatiling updated sa mga pinakabagong balita at abiso ng PHIVOLCS. Sundin ang kanilang mga tagubilin at payo.
* **Maghanda para sa posibleng paglikas.** Kung inutusan kang lumikas, sundin ang mga tagubilin ng mga awtoridad at lumikas kaagad.

## Pagkatapos ng Pagputok ng Bulkan

**1. Manatiling nasa loob ng bahay hanggang sa sabihin ng mga awtoridad na ligtas nang lumabas:**

* **Huwag lumabas ng bahay maliban kung kinakailangan.** Ang abo ay maaaring naroon pa rin sa hangin at maaaring makairita sa iyong mga baga at mata.
* **Kung kailangan mong lumabas, magsuot ng dust mask o face mask at salamin o goggles.** Protektahan ang iyong sarili mula sa abo.

**2. Suriin ang iyong bahay para sa pinsala:**

* **Mag-ingat sa pagpasok sa iyong bahay.** Maaaring may mga structural damage na hindi agad nakikita.
* **Suriin ang iyong bubong, dingding, at pundasyon.** Tiyakin na ang iyong bahay ay ligtas tirahan.
* **Kung may mga nasira, mag-report sa mga awtoridad.** Ipaalam sa mga awtoridad ang anumang pinsala sa iyong bahay.

**3. Linisin ang abo mula sa iyong bahay at bakuran:**

* **Gumamit ng tubig at sabon upang linisin ang abo.** Iwasan ang paggamit ng vacuum cleaner dahil maaari itong makasira sa iyong vacuum cleaner at magpakalat ng abo sa hangin.
* **Linisin ang iyong mga kanal at alulod.** Tiyakin na ang iyong mga kanal at alulod ay malinis upang hindi bumara ang mga abo at magdulot ng pagbaha.
* **Mag-ingat sa paglilinis ng abo sa bubong.** Ang abo ay maaaring maging mabigat kapag basa at maaaring magdulot ng pagbagsak ng iyong bubong.

**4. Mag-ingat sa mga lahar:**

* **Ang lahar ay isang mapanganib na daloy ng putik at debris na maaaring dumaloy sa mga ilog at daluyan ng tubig.** Iwasan ang pagtayo malapit sa mga ilog at daluyan ng tubig pagkatapos ng pagputok ng bulkan.
* **Sundin ang mga babala at abiso ng PHIVOLCS tungkol sa lahar.** Manatiling updated sa mga pinakabagong balita at abiso ng PHIVOLCS. Sundin ang kanilang mga tagubilin at payo.

**5. Tumulong sa paglilinis at rehabilitasyon:**

* **Kung kaya mo, tumulong sa paglilinis at rehabilitasyon ng iyong komunidad.** Magboluntaryo sa mga relief operations o magbigay ng donasyon sa mga organisasyon na tumutulong sa mga biktima ng pagputok ng bulkan.
* **Magpakita ng pagkakaisa at pagtutulungan.** Ang pagkakaisa at pagtutulungan ay mahalaga sa pagbangon mula sa isang sakuna.

**Mahahalagang Paalala:**

* **Ang pagputok ng bulkan ay isang natural na sakuna na hindi natin kayang kontrolin.** Gayunpaman, maaari tayong maghanda at magplano upang mabawasan ang mga panganib at protektahan ang ating sarili at ang ating pamilya.
* **Manatiling kalmado, mag-isip nang malinaw, at sundin ang mga tagubilin ng mga awtoridad.** Ang iyong kaligtasan ang pinakamahalaga.
* **Magtulungan tayo at magpakita ng pagkakaisa sa pagbangon mula sa sakuna.**

Ang pagiging handa ay ang susi sa pagkaligtas sa pagputok ng bulkan. Sa pamamagitan ng pag-alam sa mga panganib, paggawa ng plano, at pagsunod sa mga tagubilin ng mga awtoridad, maaari nating maprotektahan ang ating sarili at ang ating mga mahal sa buhay. Laging tandaan na ang kaligtasan ang pinakamahalaga.