Paano Magtanim ng Nasturtium: Gabay sa Pagpapalago at Pag-aalaga

Ang nasturtium, na may siyentipikong pangalang *Tropaeolum*, ay isang popular na halaman dahil sa kanyang madaling pagpapalago, magagandang bulaklak, at kapaki-pakinabang na gamit sa kusina. Ang mga dahon, bulaklak, at buto nito ay nakakain at may bahagyang maanghang na lasa, katulad ng watercress. Bukod pa rito, ang nasturtium ay nakakatulong sa hardin dahil nakakaakit ito ng mga kapaki-pakinabang na insekto at maaaring magsilbing natural na pamatay-kulisap. Sa gabay na ito, tatalakayin natin nang detalyado kung paano magtanim at mag-alaga ng nasturtium para sa masagana at kapaki-pakinabang na ani.

## I. Pagpili ng Tamang Uri ng Nasturtium

May dalawang pangunahing uri ng nasturtium: ang bush o compact varieties, at ang trailing o climbing varieties. Mahalagang piliin ang uri na pinakaangkop sa iyong espasyo at layunin.

* **Bush Nasturtiums:** Ang mga ito ay compact at hugis-palumpong, kaya’t perpekto para sa mga paso, hanging baskets, at maliliit na hardin. Ang mga sikat na varieties ay ‘Alaska’, ‘Jewel Mix’, at ‘Empress of India’.
* **Trailing Nasturtiums:** Ang mga ito ay gumagapang at umaakyat, kaya’t mainam para sa mga trellis, retaining walls, at bilang ground cover. Ang mga sikat na varieties ay ‘Tall Single Mix’, ‘Moonlight’, at ‘Canary Creeper’.

Kapag pumipili ng uri, isaalang-alang ang mga sumusunod:

* **Espasyo:** Kung limitado ang espasyo, mas mainam ang bush variety. Kung mayroon kang malawak na espasyo o nais mong takpan ang isang pader o trellis, mas angkop ang trailing variety.
* **Layunin:** Kung gusto mo ng halaman na madaling alagaan sa isang paso, piliin ang bush variety. Kung gusto mo ng halaman na magbibigay ng ground cover o magpapaganda sa isang pader, piliin ang trailing variety.
* **Kulay ng Bulaklak:** Ang nasturtium ay may iba’t ibang kulay, mula dilaw, orange, pula, hanggang cream. Pumili ng kulay na gusto mo at babagay sa iyong hardin.

## II. Kailan Magtanim ng Nasturtium

Ang nasturtium ay karaniwang itinatanim mula sa buto. Maaari itong itanim nang direkta sa hardin pagkatapos ng huling frost, o simulan sa loob ng bahay 4-6 na linggo bago ang huling frost.

* **Direktang Pagtanim:** Ito ang pinakamadaling paraan. Siguraduhin lamang na ang lupa ay mainit at walang panganib ng frost. Ibabad ang mga buto sa tubig sa loob ng 24 oras bago itanim upang mapabilis ang pagtubo.
* **Pagsisimula sa Loob ng Bahay:** Ito ay mainam kung gusto mong magkaroon ng mas maagang bulaklak o kung mayroon kang maikling panahon ng tag-init. Gumamit ng mga biodegradable pots dahil ang nasturtium ay hindi gusto ang paglilipat. Itanim ang mga buto sa lalim na 1/2 pulgada at panatilihing basa-basa ang lupa. Ilagay ang mga pots sa isang maaraw na lugar o sa ilalim ng grow lights. Pagkatapos ng huling frost, maaari mong itanim ang mga punla sa hardin, kasama ang biodegradable pots.

## III. Paano Magtanim ng Nasturtium: Hakbang-Hakbang na Gabay

Narito ang mga hakbang sa pagtatanim ng nasturtium, mula sa paghahanda ng lupa hanggang sa pag-aalaga ng mga halaman:

**A. Paghahanda ng Lupa:**

1. **Pumili ng Lokasyon:** Ang nasturtium ay lumalaki nang husto sa buong araw hanggang sa bahagyang lilim. Gayunpaman, ang labis na init ng araw ay maaaring makasunog sa mga dahon, kaya’t mas mainam ang bahagyang lilim sa mga lugar na may mainit na klima.
2. **Uri ng Lupa:** Ang nasturtium ay hindi mapili sa uri ng lupa, ngunit mas gusto nito ang well-draining na lupa. Iwasan ang lupa na masyadong mayaman sa nitrogen, dahil ito ay magtataguyod ng maraming dahon ngunit kakaunting bulaklak. Ang mahirap na lupa ay mas mainam dahil naghihikayat ito ng mas maraming bulaklak.
3. **Paghahanda ng Lupa:** Linisin ang lugar na pagtataniman, alisin ang mga bato, damo, at iba pang debris. Kung kinakailangan, magdagdag ng compost upang mapabuti ang drainage ng lupa, ngunit iwasan ang labis na paggamit ng fertilizer na may mataas na nitrogen content.

**B. Pagtanim ng mga Buto o Punla:**

1. **Direktang Pagtanim:** Gumawa ng mga butas na may lalim na 1/2 pulgada at may pagitan na 6-12 pulgada, depende sa uri ng nasturtium. Maglagay ng isa o dalawang buto sa bawat butas at takpan ng lupa. Dahan-dahang diligan ang lupa.
2. **Pagtatanim ng Punla:** Maingat na alisin ang punla mula sa pot. Kung gumamit ka ng biodegradable pot, maaari mo itong itanim nang direkta sa lupa. Gumawa ng butas na sapat ang laki para sa root ball ng punla. Ilagay ang punla sa butas at takpan ng lupa. Dahan-dahang diligan ang lupa.

**C. Pagdidilig at Pagpapanatili:**

1. **Pagdidilig:** Diligan ang nasturtium nang regular, lalo na sa panahon ng tag-init. Panatilihing basa-basa ang lupa, ngunit iwasan ang labis na pagdidilig dahil ito ay maaaring magdulot ng root rot. Hayaan ang lupa na matuyo nang bahagya sa pagitan ng mga pagdidilig.
2. **Pag-aabono:** Hindi kinakailangan ang pag-aabono, ngunit maaari kang maglagay ng diluted na liquid fertilizer na mababa sa nitrogen tuwing 2-3 linggo upang hikayatin ang mas maraming bulaklak.
3. **Pag-alis ng mga Patay na Bulaklak (Deadheading):** Regular na alisin ang mga patay na bulaklak upang hikayatin ang mas mahabang panahon ng pamumulaklak. Gupitin ang tangkay ng bulaklak malapit sa base ng halaman.
4. **Pest Control:** Ang nasturtium ay karaniwang hindi tinatamaan ng mga peste, ngunit kung minsan ay maaaring atakihin ng aphids o cabbage white butterflies. Maaari mong kontrolin ang mga peste na ito sa pamamagitan ng paggamit ng insecticidal soap o neem oil. Maaari rin silang tanggalin nang mano-mano.

**D. Pagsuporta sa Trailing Nasturtiums:**

1. **Trellis o Pader:** Kung nagtatanim ka ng trailing nasturtium, magbigay ng trellis, pader, o iba pang suporta upang umakyat ang mga halaman. Maaari mong gabayan ang mga baging sa pamamagitan ng pagtali nito sa suporta gamit ang malambot na twine o garden ties.
2. **Ground Cover:** Kung gusto mong gamitin ang trailing nasturtium bilang ground cover, hayaan lamang itong kumalat sa lupa. Maaari mong i-trim ang mga baging upang kontrolin ang paglaki nito.

## IV. Pag-aani ng Nasturtium

Ang nasturtium ay maaaring anihin anumang oras pagkatapos ng pagtatanim. Ang mga dahon at bulaklak ay pinakamahusay na anihin sa umaga, kapag sariwa at puno ng lasa.

* **Mga Dahon:** Pumitas ng mga dahon ayon sa pangangailangan. Gumamit ng gunting o kutsilyo upang gupitin ang mga dahon malapit sa base ng halaman.
* **Mga Bulaklak:** Pumitas ng mga bulaklak kapag ganap na itong namukadkad. Gupitin ang tangkay ng bulaklak malapit sa base ng halaman.
* **Mga Buto:** Hayaan ang mga buto na matuyo sa halaman. Kapag brown at tuyo na ang mga ito, maaari mo na itong anihin. Tanggalin ang mga buto mula sa halaman at patuyuin pa sa isang cool at tuyo na lugar bago itago sa isang airtight container.

## V. Gamit ng Nasturtium sa Kusina

Ang nasturtium ay hindi lamang maganda sa hardin, kundi pati na rin sa kusina. Ang mga dahon, bulaklak, at buto nito ay maaaring gamitin sa iba’t ibang paraan:

* **Mga Dahon:** Ang mga dahon ay maaaring idagdag sa mga salad, sandwich, o soup. Maaari rin itong gamitin bilang pampalasa sa mga lutuin.
* **Mga Bulaklak:** Ang mga bulaklak ay maaaring gamitin bilang dekorasyon sa mga salad, cake, at iba pang pagkain. Maaari rin itong gamitin sa paggawa ng nasturtium vinegar o nasturtium butter.
* **Mga Buto:** Ang mga buto ay maaaring gamitin bilang kapalit ng capers. Maaari rin itong i-pickle o gamitin bilang pampalasa sa mga lutuin.

**Mga Ideya sa Pagluluto gamit ang Nasturtium:**

* **Nasturtium Salad:** Magdagdag ng mga dahon at bulaklak ng nasturtium sa iyong paboritong salad para sa dagdag na lasa at kulay.
* **Nasturtium Pesto:** Gumawa ng pesto gamit ang mga dahon ng nasturtium, bawang, Parmesan cheese, pine nuts, at olive oil.
* **Nasturtium Butter:** Paghaluin ang mga tinadtad na dahon at bulaklak ng nasturtium sa malambot na butter. I-serve sa tinapay o crackers.
* **Pickled Nasturtium Seeds (Capers):** I-pickle ang mga buto ng nasturtium sa suka, asin, at asukal. Gamitin bilang kapalit ng capers sa mga salad, pasta, o pizza.

## VI. Mga Karagdagang Tips sa Pagpapalago ng Nasturtium

* **Huwag Mag-overwater:** Ang labis na pagdidilig ay maaaring magdulot ng root rot. Hayaan ang lupa na matuyo nang bahagya sa pagitan ng mga pagdidilig.
* **Iwasan ang Labis na Fertilizer:** Ang labis na fertilizer, lalo na ang may mataas na nitrogen content, ay magtataguyod ng maraming dahon ngunit kakaunting bulaklak.
* **Protektahan Mula sa Frost:** Ang nasturtium ay sensitibo sa frost. Kung may panganib ng frost, takpan ang mga halaman ng tela o dalhin ang mga paso sa loob ng bahay.
* **Magtanim Kasama ang Ibang Halaman:** Ang nasturtium ay isang mahusay na companion plant. Maaari itong itanim kasama ng mga gulay tulad ng kamatis, repolyo, at broccoli upang makatulong na protektahan ang mga ito mula sa mga peste.
* **Regular na Mag-ani:** Ang regular na pag-aani ng mga dahon, bulaklak, at buto ay maghihikayat ng mas maraming paglaki at pamumulaklak.

## VII. Mga Problema at Solusyon sa Pagpapalago ng Nasturtium

Kahit na madaling palaguin ang nasturtium, may ilang problema na maaaring harapin ang mga nagtatanim. Narito ang ilan sa mga karaniwang problema at kung paano ito malulutas:

* **Aphids:** Ang aphids ay maliliit na insekto na sumisipsip ng katas mula sa mga dahon. Maaari silang kontrolin sa pamamagitan ng paggamit ng insecticidal soap, neem oil, o sa pamamagitan ng pagtanggal sa kanila nang mano-mano.
* **Cabbage White Butterflies:** Ang mga larvae ng cabbage white butterflies ay kumakain ng mga dahon ng nasturtium. Maaari silang kontrolin sa pamamagitan ng paggamit ng Bacillus thuringiensis (Bt) o sa pamamagitan ng pagtanggal sa kanila nang mano-mano.
* **Root Rot:** Ang root rot ay isang sakit na fungal na sanhi ng labis na pagdidilig. Iwasan ang labis na pagdidilig at siguraduhin na ang lupa ay well-draining.
* **Kakaunting Bulaklak:** Ang kakaunting bulaklak ay maaaring sanhi ng labis na fertilizer na may mataas na nitrogen content o labis na lilim. Iwasan ang labis na fertilizer at siguraduhin na ang mga halaman ay nakakatanggap ng sapat na sikat ng araw.
* **Yellowing Leaves:** Ang yellowing leaves ay maaaring sanhi ng kakulangan sa nutrisyon, labis na pagdidilig, o kakulangan sa sikat ng araw. Suriin ang mga kondisyon ng paglaki at ayusin kung kinakailangan.

## VIII. Konklusyon

Ang pagtatanim ng nasturtium ay isang madali at kapaki-pakinabang na karanasan. Sa pamamagitan ng pagsunod sa mga hakbang na ito, maaari kang magkaroon ng masaganang ani ng magagandang bulaklak at masasarap na dahon na maaari mong gamitin sa iyong kusina. Bukod pa rito, ang nasturtium ay nakakatulong sa hardin sa pamamagitan ng pag-akit ng mga kapaki-pakinabang na insekto at pagprotekta sa iba pang halaman mula sa mga peste. Kaya, magtanim ng nasturtium ngayon at tangkilikin ang mga benepisyo nito!